Boeken

(20 december 2002) Dezer dagen verscheen de Duitse bewerking van Jacco Pekelders proefschrift uit 1998 over de betrekkingen tussen Nederland en de DDR. Allereerst: het is een goed boek, want dat was 'Nederland en de DDR. Beeldvorming en betrekkingen 1949-1989' ook al. De Duitse versie heeft bovendien meer foto's, waaronder een fraaie op de voorkant: het Oost-Duitse staatshoofd Erich Honecker in Delft, onder een bord PATAT.

(22 november 2002) De DDR bestaat niet meer, maar de overblijfselen inspireren veel fotografen. Het verschijnen van 'De verdwenen staat. Sporen van de DDR' van Daniel Koning (Volkskrant) en 'Niemandsland: Berlijn zonder de Muur' van Kim Bouvy bij uitgeverij De Verbeelding zijn daar een bewijs van. Beide fotografen trachten, ieder op een heel eigen manier, de voormalige DDR vast te leggen.

De titel van de aangepaste, Duitse versie van 'Onbekende buren' van auteur Dik Linthout suggereert het gangbare cliché: 'Frau Antje en Herr Mustermann'. Aan de ene kant het opgewekt lachende meisje, dat reclame maakt voor boter, kaas, eieren en dergelijke. Schrandere handelsgeest. Aan de andere kant de Duitse man: gedisciplineerd, vol vertrouwen in de wet en hiërarchisch. Bureaucratische overheid.Zo makkelijk maakt de Nederlandse auteur Dik Linthout zich er echter niet vanaf. Hij vergelijkt gedrag, betrekkingen en wederzijdse perspectieven. Spreken van 'de' Nederlanders en 'de' Duitsers is meer dan gedurfd, want zij bestaan nou eenmaal niet. Toch probeert hij, na jarenlange observaties en op basis van een omvangrijke literatuur, het verschil tussen de beide buren te beschrijven.

Dit voorjaar verscheen de autobiografie van de Oost-Duitse schrijver Sascha Anderson, die bekendheid verwierf als één van de belangrijkste gangmakers van de literaire beweging Prenzlauer Berg, vernoemd naar de gelijknamige Berlijnse wijk. Wie ook maar iets van Oost-Duitse literatuur weet, zal enigszins verbaasd zijn geweest over de aankondiging van deze publicatie. De naam Anderson is namelijk verbonden met één van de meest gevoelige punten van de literatuur uit de DDR: de verbanden tussen literatuur en Staatssicherheitsdienst (Stasi) geheime dienst van de DDR.

In Duitsland zijn de verkiezingscampagnes in volle gang. Net als in andere Europese landen bepalen nationaal sentiment en het bijbehorende populisme de publieke discussie. In Duitsland - dat laat de recente 'antisemitismediscussie' en de kritiek op de liberaal-democratische FDP duidelijk zien - laat deze polemiek zich in politiek gematigde kringen echter moeilijk verkopen. Deze wordt door critici argwanend opgenomen en becommentarieerd, waarna direct een radicalisering van het debat plaatsvindt, wat niet altijd tot een heldere discussie leidt.

De teloorgang van de DDR bracht niet alleen nieuwe vrijheden maar liet ook een moreel vacuüm achter dat veel mensen niet zo snel wisten op te vullen. Jana Simon beschrijft in haar debut ‘Denn wir sind anders’ het verhaal van Felix S.

Sinds mensenheugenis wordt er over vergeten en herinneren gefilosofeerd. Vooral de wisselwerking tussen die twee mentale eigenschappen wekte steeds weer de belangstelling. De laatste tijd houdt ook de geschiedkunde zich niet alleen bezig met herinneren, maar eveneens met vergeten. En wanneer Friedrich Nietzsche (1844-1900) in 'Jenseits von Gut und Boese' het geheugen en de trots aan het woord laat - "Dat heb ik gedaan", zegt mijn geheugen. "Dat kan ik niet gedaan hebben", zegt mijn trots en blijft op dit standpunt staan. Tenslotte geeft het geheugen toe.1) - dan slaat hij daarmee de spijker op zijn kop.

Hofstedes klassieker Culture's Consequences biedt volgens Jörg H. Renner niet alleen nieuwe invalshoeken voor de discussie over globalisering maar met behulp van Hofstedes instrumenten kunnen zelfs de Duits-Nederlandse cultuurverschillen te lijf worden gegaan. Reden te meer om een keer een 'oud' standaardwerk centraal te stellen.

Wat als een schrijver zijn eigen personage dwingt over de toevalligheid van zijn bestaan na te denken? In het nieuwe boek van Günter Grass, Im Krebsgang, krijgt de journalist Paul Pokriefke de opdracht het vergeten ongeluk van het vluchtelingenschip Wilhelm Gustloff op te schrijven.

Voor een onsystematische lezer als ik was dit een moeilijk Duitsland-jaar. Diverse keren heb ik uren in aangename besluiteloosheid doorgebracht in Berlijnse, Münchener en Stuttgarter boekhandels: aangenaam omdat de besluiteloosheid het voorportaal van onverwacht leesgenot kan worden, maar ten slotte ook besluiteloos, omdat 2001 geen opwindend jaar was voor de Leestafel Duitsland.