Boeken

In augustus was het precies negentig jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Na bijna een eeuw roept hij nog altijd vragen op. Dat blijkt niet alleen uit de vele, nog altijd voortdurende, brandhaarden die hun oorsprong vinden in de 'oercatastrofe van de twintigste eeuw', maar ook uit het feit dat de historiografie over de Eerste Wereldoorlog nog dagelijks wordt uitgebreid, aangevuld met documentaires en tentoonstellingen.

'12 Gramm Glück', zo heet het nieuwe boek van de Turks-Duitse auteur Feridun Zaimoglu. De schrijver van de in 1995 verschenen roman 'Kanak Sprak' staat bekend om zijn neiging tot provocatie. Met zijn jongste literaire vrucht worden Zaimoglu's literaire ambities zichtbaarder. '12 Gramm Glück' bestaat uit twaalf verhalen met in elk van hen een enkel grammetje geluk, dat de hoofdpersonen in staat stelt te volharden in hun zoektocht naar liefde en identiteit.

De veel besproken Ostalgie, dat onbegrijpelijke verlangen van Oost-Duitsers naar de ondergegane DDR, is voorbij. En ook de Besserwessis en de Jammerossis zijn verdwenen. De West-Duitsers hebben moeten inzien dat ze het niet altijd beter weten, en de Oost-Duitsers hebben begrepen dat klagen niet helpt. Dit wil niet zeggen dat de verschillen zijn verdwenen. Maar ze worden nu eerder met ironie en spot beschreven en soms zelfs positief gewaardeerd. En in de culturele smeltkroes Berlijn worden ook die verschillen kleiner. Deze indrukken ontstaan bij het lezen van enkele boeken die dit voorjaar in Duitsland zijn verschenen.

De ondergang van de DDR heeft in veel Oost-Duitse families een rehabilitatie van de oorlogsgeneratie teweeggebracht, en, gepaard daaraan, een vermindering van de kritische omgang met het nazi-verleden. Zo luidt de voornaamste conclusie van het promotieonderzoek van de Duitse sociologe Sabine Moller, naar herinneringen van Oost-Duitse families aan het nationaal-socialisme. Mollers bevindingen zijn nu in boekvorm verschenen, onder de titel 'Vielfache Vergangenheit. Öffentliche Erinnerungskulturen und Familienerinnerungen an die NS-Zeit in Ost-Deutschland'.

Klaus Kordon (1943) is één van de bekendste en meest bekroonde jeugdboekenschrijvers van Duitsland. Zijn omvangrijke oeuvre omvat geïllustreerde kinderboeken en sprookjes. Maar Kordon is vooral bekend vanwege zijn realistische, gedreven en ook altijd spannende boeken, die de geschiedenis uit het perspectief van een meestal jeugdige hoofdpersoon weergeven. In zijn nieuwste boek 'Krokodil im Nacken' reflecteert Kordon dertig jaar politieke, Oost-Duitse en persoonlijke geschiedenis van 1943 tot 1973.

Hoe was het dagelijkse leven in de DDR? Wat gebeurde er na de eenwording? Hoe was het om jong te zijn onder een socialistisch regime? Het zijn vragen die Oost-Duitse schrijvers bezighouden, of ze nu jong zijn of al wat ouder. En omdat de waarheid over de DDR complex blijkt te zijn, komt aan de reeks boeken over dit thema geen einde. De auteur van wie nu een roman over leven in de DDR is verschenen, behoort tot de al wat oudere generatie. Christoph Hein (1944) was een kritische DDR-auteur die in 1987 een moedige rede hield tegen de censuur en die vóór 1990 naam maakte met onder meer 'Drachenblut' en 'Der Tangospieler'. 'Landnahme' is zijn nieuwste roman.

Zestien jaar na de dood van Heinrich Böll is nu het luisterboek 'Briefe aus dem Krieg' verschenen. Het bevat een selectie van de brieven, die Böll geschreven heeft tijdens zijn militaire dienst van 1939 tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945. Hij richt deze brieven aan zijn familie, vooral aan zijn vrouw Annemarie. Een vroeg werk van één van de grootste schrijvers van het naoorlogse Duitsland.

Wladimir Kaminer en Benjamin Lebert zijn jonge, succesvolle schrijvers, van wie het debuut veel stof deed opwaaien. Ze hebben recentelijk allebei een nieuw boek uitgebracht. Kunnen ze met 'Mein deutsches Dschungelbuch' en 'Der Vogel ist ein Rabe' de hooggespannen verwachtingen, die aan de opvolger van een succes kleven, waarmaken?

Hoewel over de linkse terroristen van de Rote Armee Fraktion al heel wat is geschreven, springt het nieuwste boek van Gerd Koenen (1944) er toch uit. In 'Vesper, Ensslin, Baader. Urszenen des deutschen Terrorismus' heeft de onafhankelijke historicus Koenen, zelf oud-trotskist en '68-er', een origineel perspectief gevonden om de geschiedenis van de RAF opnieuw te belichten.

Hij had componist, musicoloog of literatuurcriticus kunnen worden, maar in het naoorlogse Duitsland werd hij toch vooral bekend als filosoof en socioloog; als een kritische, linkse intellectueel die veelvuldig deelnam aan het openbare debat. En eigenlijk was hij steeds alles tegelijk, want echt kiezen wilde hij niet. Hij was zowel kunstenaar als geleerde, musicoloog en hoogleraar in de filosofie en sociologie, schrijver van essays over literatuur en een waakzame waarnemer van de ontwikkelingen in de Bondsrepubliek tijdens de jaren vijftig en zestig. Dit maakte hem tot een van de meest invloedrijke intellectuelen in West-Duitsland.