Merlijn Schoonenboom

‘Maar is de opkomst van de AfD in Duitsland niet gewoon onvermijdelijk?’ De vraag kwam van helemaal achterin de collegezaal van de Universiteit Utrecht, van een 18-jarige student die nog niet eens met haar studie was begonnen - maar ze sneed hiermee wel het spannendste thema van de Bondsdagverkiezingen van komende zondag aan.

Even is het alsof er een gat midden in Berlijn is geslagen: de Volksbühne, een van de bekendste theaters van Duitsland, is deze zomer van zijn twee markante symbolen ontdaan. Weg is het enorme ijzeren wiel op het grasveldje, weg zijn de neonletters ‘OST’ boven op het dak. Het is de laatste daad van de scheidende intendant Frank Castorf.

Als Rieham Saddagh haar verhaal houdt, valt het publiek in de trein nog wat stiller. 28 jaar is ze, in spijkerbroek en met hoofddoek. Anderhalf jaar geleden vluchtte ze van Syrië naar Duitsland, en ze is op deze 29ste juni net als ik spreker op een TedX-event in een speciaal gehuurde treinwagon tussen Enschede en Münster.

Een slot op de deur van de crèche? De directeur kijkt me onderzoekend aan, en zegt: ‘Daar heb ik eigenlijk nog nooit over nagedacht’. Ik ben er niet eens meer zo verbaasd over. Onze Kita ligt direct naast het grootste drugspark van Berlijn, maar te doen alsof het niet zo is, hoort er hier in Kreuzberg net zo bij als het kopen van veganistische crackers voor de kinderen.

De Kaiserschmarren zijn extra dik, de bierglazen extra groot en uit het raam zie ik een adembenemend mooi Alpenlandschap. Zelden zo’n welvarende idylle gezien als de Beierse berg waar ik nu in een Gasthof zit. Alleen als ik naar de wc loop, wordt mijn behaaglijke sluimertoestand ineens ruw doorbroken: in de gang hangt een klein zwart-wit-fotootje van Adolf Hitler.

Eindelijk, de zee! Het ruisen hoor ik al als we over het zandweggetje lopen, ik moet me bedwingen er niet heen te rennen. Maar dan, als we bij het strand aankomen, ben ik toch even teleurgesteld. Waar zijn ze nu, die rollende witte golvenkoppen, die deinende, bijna woeste watermassa die ik in dit jaargetijde uit Nederland ken?

Het gesprek verloopt geconcentreerd, mijn interviewpartner, een Zuid-Duitse ambtenaar, krijgt er rode koontjes van. Ik kijk heimelijk op mijn horloge: een half uur heb ik nog om haar tot openhartiger uitspraken over het lokale vluchtelingenbeleid te bewegen. Maar dan hoor ik achter me een licht gekerm, de kinderwagen wiebelt. Ik schrik.

‘Ach, idioten kennen we in Berlijn genoeg, daar schrikken we niet meer van.’ Mijn zwager, een geboren West-Berlijner, zegt het met enige trots. We zitten in de taxi in een klein dorp in Beieren, kinderen op schoot, koffers in de achterbak. De taxichauffeur heeft ons geschokt naar ‘de aanslag’ vlak voor Kerst gevraagd, als we vertellen dat we uit Berlijn komen.

‘Die Duitse oorlogsschuld’, zegt ze, ‘die voel ik ook’. Ze glimlacht er wat verlegen bij, een beetje vreemd klinkt het immers wel uit de mond van een jonge Aziatische vrouw, eind twintig. Ze heeft Chinese migranten als ouders, vertelt ze me, maar ze is zelf opgegroeid in Duitsland. En daar is ze zo goed geïntegreerd dat ze zich als Duitser nu schuldig zegt te voelen voor de Holocaust.

"Wát zijn wij volgens de New York Times?" Haar gezicht vertrok zich in een kramp, ongeloof vermengde zich met schrik. Ik had mijn kennis, een Berlijnse documentairemaakster, bij onze ontmoeting in de supermarkt zojuist verteld hoe er in meerdere internationale media sinds de verkiezing van Donald Trump ineens jubelend over Duitsland werd geschreven.